Hazırlayan: Harmen Tjalling HOLWERDA 1985-1991 tarihleri arasında Wageningen Ziraat Üniversitesinde öğrenimini tamamlayarak Ziraat Yüksek Mühendisi unvanını almıştır. 1993-2002 arasında SQM (www.sqm.cl) firmasında Avrupa ve Brezilya’da olmak üzere suda çözünür gübreler pazarlama müdürü olarak farklı bölümlerde görev almıştır. 2002 yılından beri suda çözünür gübrelerin dünya pazar geliştirme sorumlusu olarak global pazarlama departmanında Özel Bitki Besleme Biriminde çalışmaktadır. Mr. HOLWERDA halen Belçika’da yaşamaktadır ve SQM EUROPE Antwerp ofisinde görevini sürdürmektedir.
1. Giriş
Çiftçinin ve sanayicinin maksimum finansal girdi elde etmesi doğrultusunda bitkinin performansını verim ve kalite bazında arttırmak için en önemli rolü besin idaresi oynamaktadır. Bu makalede potasyum (K) ve kalsiyumun (Ca) verim ve kaliteye olan etkisine özel olarak değinilecektir. Domates ve biber yetiştiriciliğinde potasyum ve kalsiyumun dengesizlikten doğan noksanlıklarına bağlı temel problemler sunulacaktır. Domates ve biberin besin isteği ve fertigasyon için önerilen bitki besleme ürünleri gösterilecektir. Sonuç olarak Doktor Tarsa’nın dengeli bitki besleme programı ile geleneksel bitki beslemenin karşılaştırıldığı deneme sonuçlarının özeti sunulacaktır.
2. Besinlerin rolü
Yeterli bir gübreleme programı sadece bütün besinlerin temel görevleri açık bir şekilde anlaşıldığı zaman yapılabilir. Türkiye’de domates ve biberde yapmış olduğumuz bütün denemelerde potasyum kalsiyumun verim ve kaliteyi arttırmada önemli rol oynadığı görülmüştür. Bununla birlikte, dengeli bir bitki besleme programında bütün besinlerin bulunması çok önemlidir.
2.1 Verim ve kalite için potasyum
Potasyum meyvenin kalitesini etkileyen en önemli besindir. Potasyumun temel görevleri protein sentezi ve fotosentez işleminde rol oynamak ve şekerlerin yapraktan meyveye iletimini sağlamaktır (Şekil 1). İyi bir potasyum uygulaması meyve gelişimi boyunca yaprak faaliyetlerinin devamını sağlar ve K ‘un pozitif etkisini hasat zamanında meyvede çözünür madde içeriğinin (daha fazla şeker) yüksek olmasına ve verime yansıtır. Bitkinin kaldırdığı K’un yaklaşık %60-66’sı meyvede olduğu görülmüştür. Potasyumun protein sentezine olan etkisi, verilmiş olan N gübresinin etkinliğini arttırarak absorbe edilmiş nitratın proteine dönüşmesini hızlandırmaktır.
Şekil 1. K özümlenen maddelerin yapraktan meyveye taşınmasını ve depolanmasını yoğunlaştırır.
Potasyum bitkinin osmotik potansiyelini korumakta rol oynayan bir katyondur (hücre turgoru), bu rollerden biri bitkinin atmosfer ile gaz ve su alış-verişini sağlayan stomaların hareketleridir. Bu özellik tuzluluk ve su noksanlığı gibi stres koşullarında bitkinin yeterli hidrik statüsünü korumasını sağlamaktadır. Doğrusu yüksek potasyum içeriği olan bitkilerde iyi bir su kullanımı etkinliği görülmüştür. Aynı miktarda gelişmiş olan bu tür bitkiler K noksanlığı olan bitkilere nazaran daha az su tüketimi yaparlar.
Çevresel strese maruz kalan bitkilerde potasyumun yararlı bir etkisi vardır. Potasyum hastalık ve zararlı vakalarında kayda değer bir azalmaya neden olur.
Ek olarak potasyum, domatesin kızarmasından sorumlu ve lezzetli meyve için gerekli yüksek asit içeriğini arttıran Lycopene pigmentinin sentezi gibi meyvenin olgunlaşma işlemlerinde görev alır. Türkiye’de ileri gelen bir salça firmasıyla yapılmış olan denemede Potasyum Nitrat ile daha fazla potasyum uygulamanın bitkinin lycopene içeriğini %30 arttırdığı gözlemlenmiştir( 10,3 ppm’den 13,3 ppm’e).
2.2 Sağlam bitkiler için kalsiyum
Kalsiyumun bitkide üç önemli görevi vardır.
– Kalsiyum hücre duvarı ve bitkinin yapısı için gereklidir. Kalsiyumun yaklaşık %90 ‘ı hücre duvarlarında bulunur. Bitki dokusunda hücreleri birleştiren ve yapılarını bir arada tutan kohezyon etmeni olarak hareket eder. Kalsiyum olmadan, köklerin ve sürgünlerin yeni doku gelişimi (hücre bölünmesi ve uzaması) durur. Buna bağlı olarak bitki verimi olumsuz etkilenir. Domates ve biber meyvelerinin dayanıklılığını sağlayan en önemli elementtir. Kalsiyum yeşil aksamın ölümünü geciktirir ve bununla beraber uzun süre dayanan yapraklar ile fotosentezin devamını sağlar.
– Hücre duvarlarının bütünlüğünün korunmasını sağlar. Bu özellik besin alımının iyi işlemesi ve aynı zamanda elementlerin hücrelerden sızmasının engellenmesi açısından önem taşır.
– Ca ayrıca bitki savunma mekanizmasının temel taşlarından olup bitkiye dış stres etmenlerinin algılanması ve tepki göstermesine yardımcı olur. Bitki savunmasında ve doku dayanıklılığında olan iki rolü patojen saldırısına karşı ve depolama sırasındaki çürüklüğe karşı önemlidir.
Kalsiyumun bir ayrıcalığı, ksilemden transpirasyon döngüsü ile kendine özel bir iletimi olmasıdır. Yoğun olarak kökten ana transpirasyon organları olan yapraklara iletilir (Şekil 4). Kalsiyum bitkide hareketsizdir, buda kalsiyumun yapraktan meyveye veya diğer bitki kısımlarına iletilemediği anlamına gelir.
Buna karşın düşük transpirasyon oranına sahip meyvelere kalsiyum iletimi zayıf olmaktadır. Meyveye uygulanan kalsiyumun sadece %5’i ulaşmaktadır. Bu yüzden meyvede kısa süreli Ca noksanlıkları kolaylıkla meydana gelebilmektedir. Özellikle bitki büyümesinin çok hızlı olduğu dönemlerde Çiçek Uçburnu Çürüklüğü adı verilen meyve apikal uçunda meydana gelen nekroza yol açmaktadır.
Şekil 2. Bitkide kalsiyum iletimi. Kalsiyum genelde su hareketi ile taşınır.
Bitkide yapraklardan transpirasyon işlemini arttıran (iklimsel koşullar) ya da bitkinin alacağı kalsiyumun yarayışlılığını azaltan (kuraklık, yüksek EC/tuzluluk, besin dengesizliği) unsurlar Çiçek Uçburnu Çürüklüğü gelişiminin artmasına sebep olurlar. Kalsiyum noksanlığını sadece dikimden başlayarak hasat sonuna kadar suda çözünür kalsiyum nitrat ile yapılacak yeterli ve düzenli uygulamalar önleyebilir.
2.3 Potasyum ve kalsiyum noksanlığına bağlı domates ve biber yetiştiriciliğinde görülen problemler
Tablo 1’de potasyum ve kalsiyumun dengesizliğe bağlı noksanlıklarının sebep olduğu domates ve biber yetiştiriciliğindeki ana problemleri (düşük ° Brix oranı ya da renk ve irilikte farklılık) görmekteyiz. Eş gelişme ve olgunlaşma tek hasat yapılacağı zaman çok önemlidir. Arzu edilen kalite kriterlerini elde etmek için gelişme dönemlerine göre bitkinin potasyum ve kalsiyum isteklerine dayalı dengeli bir besleme yapmak gerekmektedir.
Tablo 1. Domates ve biber yetiştiriciliğindeki ana problemler ile potasyum ve kalsiyumun dengesizliğe bağlı noksanlıklarının ilişkisi.
Sıkça görülen sorunlar:
Sanayi domatesinde Çiçek Uçburnu çürüklüğü
Courtesy Applied Plant Research, Naaldwijk (NL), İçi boş meyve oluşumu
Courtesy YARA, Biberde Çiçek Uçburnu Çürüklüğü
Sanayi domatesinde Güneş Yanıklığı
3. Domates ve biber besin istekleri
Yüksek verim veren bir bitkinin her MT verim için kaldırdığı besin oranları (yaprak+gövde+meyve) Tablo 2’de gösterilmiştir. Eğer damla sulamadaki besin etkinliğini alırsak, gereken tahmini toplam besin miktarı Tablo 2’de gösterildiği gibi olur. Bu besin miktarları topraktaki besin rezervleri, su, hayvan gübresi, bitki kalıntıları ve gübre uygulaması (taban+üst gübreleme) aracılığıyla bitkiye ulaştırılabilir. İyi bir gübreleme uygulaması için düzenli olarak toprak ve su analizleri yaptırmak tavsiye edilmektedir.
Tablo 2. Tahmini besin alımı, domates ve biber için damlama sulamadaki besin etkinliği ve gübrelemede uygulanacak toplam besin oranları.
4. Fertigasyon için tavsiye edilen bitki besleme ürünleri
K ve Ca içeren ve fertigasyonda kullanılması önerilen gübreler:
K Potasyum nitrat, potasyum sülfat
Ca Kalsiyum nitrat.
NPK Tavsiye edilen ham maddeler ile üretilmiş suda çözünür NPK gübreler mükemmel kompozisyonu ve kolaylığı ile saf gübrelere mükemmel bir alternatiftirler.
5. Türkiye’de sanayi domates ve biber denemeleri
Doktor Tarsa ve SQM Türkiye’de farklı bölgelerde birçok sanayilik domates ve biberde gübreleme denemeleri yapmıştır.
Karacabey, yüksek kuru madde oranı.
Türkiye’de sanayi için yapılan 2003-2004 açık saha domates ve biber deneme sonuçları Tablo 6’da gösterilmiştir. Domates denemelerinde yapılmış olan her 1 YTL ekstra yatırım 1,3 YTL ekstra kazanç getirmiştir ki buda yaklaşık %127 ‘lik bir geri dönüş karlılığı sağlamıştır. Biber denemelerinde yapılmış olan her 1 YTL ekstra yatırım 0,2 YTL ekstra kazanç getirmiştir ki buda yaklaşık % 19 ‘luk geri dönüş karlılığı sağlamıştır.
Tablo 3. Sanayi için yapılan açık saha domates ve biber deneme sonuçları özeti.
6. Sonuçlar:
– Dengeli bitki besleme programı daha yüksek verim ve kalite sunmanın yanında verim kaybını azaltmaktadır.
– Potasyum Nitrat, Potasyum Nitrat tabanlı sçNPK, Potasyum Sülfat ve Kalsiyum Nitrat en önemli ürünlerdir.
– Dünya çapında tecrübe edilmiş gübreleme programları, daha pahalı gübrelemenin ekstra bir maliyet değil geleceğe yönelik bir yatırım olduğunu göstermiştir.
– SQM/Doktor Tarsa kaliteli ürün ve servis sağlayarak çiftçilerin ve endüstrinin gelirlerini arttırmaya kendisini adamıştır.
Daha fazla bilgi için?
Besin idaresi stratejilerimiz ile ilgili daha fazla bilgi almak isteyenler bizimle kontağa geçebilirler.
Hazırlayan;
Doktor Tarsa Tarım San. ve Ticaret A.Ş.
Pazar Geliştirme Departmanı
